เรื่องของ "มีด"

เคยดูสารคดีวิวัฒนาการของมนุษย์ตั้งแต่ยุคหิน มีดเป็นเครื่องมือแรกๆ ที่มนุษย์สร้างขึ้น หน้าตามันเหมือนหินที่ถูกกะเทาะขอบให้มีคมมากกว่าจะเรียกว่ามีดแบบที่เราคุ้นเคย แต่ก็คมเพียงพอที่จะใช้ล่าสัตว์ สร้างที่พัก ทำเครื่องใช้ และป้องกันตัวเองได้ ตั้งแต่นั้น มีดก็มีวิวัฒนาการคู่กับมนุษย์เรื่อยมา

กระโดดข้ามเวลามา 2 ล้านกว่าปีจากยุคหินสู่ยุคสำริด เมื่อประมาณ 7,000 ปีก่อน เริ่มมีการใช้โลหะ เช่น สำริดและทองแดงในการทำมีด แต่การรักษาคมยังไม่ค่อยดีเพราะเป็นโลหะที่มีเนื้ออ่อน

จนเข้าสู่ยุคเหล็กหรือเมื่อประมาณ 2,500 - 3,500 ปีที่ผ่านมา มนุษย์จึงได้ค้นพบเหล็กและมีการนำมาใช้ในการทำมีด ซึ่งแต่ละภูมิภาคของโลกเข้าสู่ยุคเหล็กต่างกัน ขึ้นอยู่กับการค้นพบหลักฐานว่าเกิดขึ้นเมื่อไหร่ เช่น ในพื้นที่ประเทศไทยพบหลักฐานการเข้าสู่ยุคเหล็กเมื่อ 2,500 ปีที่ผ่านมา จากการค้นพบร่องรอยของแหล่งถลุงเหล็กโบราณที่ ต.แม่ลาน อ.ลี้ จ.ลำพูน กว่า 40 จุด โดยแต่ละจุดพบเตาถลุงไม่ต่ำกว่า 3-4 เตา

มีดหลังจากยุคเหล็กถูกพัฒนาควบคู่ไปกับควานรู้ด้านโลหะวิทยา แตกแขนงรูปลักษณ์ไปเป็นทั้งเครื่องมือและอาวุธตามความต้องการใช้งาน ในประเทศไทยเฉพาะกลุ่มมีดที่เป็นเครื่องมือก็แบ่งออกเป็นหลายลักษณะตามการใช้งาน เช่น มีดเหน็บ มีดโต้ มีดพร้า มีดขอ มีดหวด มีดลาบ มีดเจียนหมาก มีดแกะสลัก ฯลฯ ซึ่งในมีดชนิดเดียวกันหน้าตาก็อาจต่างไปตามภูมิภาคอีก

ถึงหน้าตาจะหลากหลายแต่ความเข้าใจของช่างต่อการจัดการเหล็ก ทั้งการเลือกชนิดเหล็ก การออกแบบสัณฐานของมีด การตีขึ้นรูป การชุบแข็ง การคืนไฟ ล้วนเป็นส่วนสำคัญที่จะทำให้มีดเล่มนั้นออกมาใช้งานได้ดีหรือไม่ ส่วนในฐานะของผู้ใช้งาน การเลือกมีดให้ถูกกับประเภทของงานก็จะช่วยให้ใช้มีดได้อย่างเต็มประสิทธิภาพและปลอดภัย ในที่นี้ขอยกตัวอย่างมีดบางชนิดที่เหมาะพกเข้าสวน เช่น

มีดเหน็บ หรือ อีเหน็บ : เป็นมีดอเนกประสงค์ใช้งานได้หลายลักษณะ ไม่ว่าจะใช้ตัดไม้ แต่งกิ่ง ผ่าฟืน เหลาตอก หรือใช้ปลายแหลมแทงตัดหน่อไม้ น้ำหนักไม่มาก เหมาะกับการเหน็บเข้าสวนตามชื่อมีดเหน็บ

มีดโต้ หรือ อีโต้ : มีทั้งแบบหัวมนและหัวตัดเป็นมีดที่เน้นการสับฟันหนักๆ เนื่องจากมีปลายใบที่กว้างเวลาฟันน้ำหนักจะลงไปที่ส่วนปลายมากกว่ามีดเหน็บ

มีดลาบ หรือ มีดปลายว้าย : เป็นมีดใช้งานของทางภาคเหนือรูปร่างคล้ายมีดเหน็บ แตกต่างตรงที่สันและคมมีดมีความตรงมากกว่า การใช้งานใกล้เคียงกับมีดเหน็บ

มีดหวด : มีลักษณะใบกว้างโค้ง ความหนาใบไม่มาก มักต่อด้ามให้ยาวใช้เป็นมีดถางเบิกทางเหวี่ยงตัดหญ้าและวัชพืชที่ขึ้นรกได้ดี ส่วนปลายแหลมที่โค้งใช้เกี่ยวกิ่งไม้ให้พ้นทางได้

สำหรับองค์ประกอบในการเลือกซื้อมีดมาใช้งานก็จะมีรายละเอียดอื่นๆ อีก ทั้งน้ำหนัก ความหนาแก้มใบ ลักษณะการขึ้นคม ซึ่งจะขอนำมาอธิบายในคราวหน้าครับ

เรื่อง: โรงมีดธรรมดา